Help onze democratie stutten tegen de stormvloed die techoligarchen gecreëerd hebben

Bijna waren we ze allemaal kwijt: de Kamerleden die zich in het vorige parlement bezighielden met digtale zaken. Terwijl de campagne zich focuste op wonen, zorg, migratie, economie en veiligheid, bleef digitalisering, dat al die terreinen doorkruist, geen verkiezingsthema. Dit terwijl de digitale wereld behoorlijk in de fik staat, zeker nu zowel Donald Trump als de Amerikaanse techbedrijven een autoritaire en anti-democratische afslag hebben genomen.

Dit heeft grote gevolgen. De samenleving dreigt door de digitale afhankelijkheid van enkele grote technologiebedrijven de regie te verliezen over kernprocessen in het onderwijs, de zorg of de overheidsdienstverlening.

Onze veiligheid is in grote mate afhankelijk van Amerikaanse digitale infrastructuur, het leerproces van onze kinderen wordt door de agressieve push van AI-tools op z’n kop gezet, en Trump en Silicon Valley zorgen met hun koloniale ‘AI Action Plan’ wereldwijd voor een versnelling van de milieu- en klimaatcrisis, onder andere door grootschalige inzet van fossiele energie voor nieuwe datacenters.

Integrale agenda

Dit betekent dat alle daarbij horende beleidsterreinen ook met digitale zaken aan de slag moeten. En in een volgend kabinet is daarvoor een integrale agenda nodig. Die moet toch echt uit de coalitiefracties komen en daarom is het cruciaal om de kennis en kunde op digitaal gebied in de Tweede Kamer uit te breiden.

Bij CDA en D66 is deze kennis gelukkig behouden. D66-leider Rob Jetten wou wellicht niet dezelfde fout maken als bij de vorige verkiezingen, toen Kamerleden Hind Dekker-Abdulaziz en Lisa van Ginneken ondanks stevig pionierswerk op digitale zaken een onverkiesbare plek kregen toebedeeld.

Overkiesbaar

Elders ging het moeizamer. Six Dijkstra meldde zich niet eens voor de kandidatenlijst van NSC. Don Ceder was bijna niet verkozen voor de ChristenUnie. Marieke Koekkoek van Volt verdwijnt door de tegenvallende uitslag. En grotere partijen kozen ervoor om hun Kamerleden voor digitale zaken op een onverkiesbare plek te zetten, waaronder Jan Valize (PVV), Martijn Buijsse (VVD) en Barbara Kathmann (GL-PvdA).

Gelukkig komt Kathmann (op plek 32 van de lijst) dankzij voorkeursstemmen toch terug in de Kamer, mede door een breed resonerende socialemediacampagne #NerdVote om Kamerleden ‘die nadenken over wat verstandig is’ op techvlak te behouden.

Die voorkeursstem weerlegt de misvatting die bij veel partijen voor lijkt te komen, dat digitalisering geen verkiezingsthema zou zijn: ‘Men stemt er niet op, er is geen budget voor en dus hoeven we ook geen digitale experts hoog op de lijst.’ Goede kans juist dat veel mensen die anders niet links zouden stemmen toch strategisch op Kathmann hebben gestemd, omdat dit thema voor hen zo belangrijk is.

Kristalhelder

Hoe dan ook zal het even duren voor de nieuwe leden van de Kamercommissie Digitale Zaken volop aan de slag kunnen. Het signaal aan politieke partijen is daarom kristalhelder: laat dit nooit meer gebeuren en maak digitalisering eindelijk chefsache. Zowel in de kandidatencommissies voor toekomstige verkiezingen, maar ook komende tijd aan de formatietafel.

Tijd voor een minister van Digitalisering die het integrale karakter van dit vraagstuk kan overzien en aansturen. Die kan doorpakken op de megaopgave om Nederland en Europa digitaal soevereiner en daarmee strategisch autonomer te maken ten opzichte van de grootmachten VS en China. En die daarom ook een stevig budget en een sterke positie in het kabinet moet krijgen om moeilijke keuzes en veranderingen af te dwingen.

Dat begint bij het uitstippelen van een bredere digitaliseringsagenda. Onder het vorige kabinet heeft de overheid zich op digitale zaken, onder leiding van staatssecretaris Zsolt Szabó (PVV) te nauw beperkt tot de vraag hoe de overheid zelf moet digitaliseren, bijvoorbeeld in haar dienstverlening aan burgers en bedrijven. Maar digitalisering raakt ook veel andere publieke beleidsterreinen, zoals zorg, ruimtelijke ordening en de arbeidsmarkt.

Diepe afhankelijkheid

Die strikt overlaten aan ‘de markt’ is een belangrijke reden voor de situatie waar we nu inzitten: een diepe afhankelijkheid van big tech, waardoor we economisch kunnen worden uitgeknepen (wie betaalt voor al die investeringen in AI en datacenters?), publieke voorzieningen – zoals de journalistiek – worden uitgehold, en we tot speelbal zijn gemaakt van een wispelturige president in het Witte Huis.

Onze scholen, nieuwsorganisaties, bibliotheken, musea, kunst- en cultuurinstellingen; allemaal willen of zijn ze al aan de slag met soevereine alternatieven. Maar waar de overheid in haar eigen ‘GovTech’-digitalisering investeert om zelf soevereiner voor de dag te komen, zal zij als schatkistbewaarder en hoeder van de democratie ook moeten helpen om het bredere maatschappelijke middenveld (vakbonden, belangenorganisaties, goede doelen en verenigingen) door deze digitale orkaan te loodsen.

Met middelen en afspraken om via collectieve voorzieningen een Europese en Nederlandse markt aan te jagen voor ‘PubTech’, waarbij maatschappelijke organisaties zoals scholen of ziekenhuizen de controle houden over hoe digitale technologie wordt ontwikkeld en toegepast.

Dit vraagt om een langetermijnvisie en investeringsagenda, die zich niet blindstaart op het realiseren van een Nederlandse Silicon Valley, maar die met gerichte initiatieven helpt onze democratie te stutten tegen de door techoligarchen geïnitieerde stormvloed. En die meteen een bijdrage levert aan het behalen van de nieuwe Navo-norm, waarvan een deel bedoeld is voor weerbaarheid in brede zin.

Dit opiniestuk verscheen oorspronkelijk op Volkskrant.nl op 9 november 2025.

^{© Image: Unsplash/Michael Fousert}