AlgoSoc / Policy
May 26, 2025

Toenemende inzet van Generatieve AI door overheid vereist aandacht voor duurzaamheid

Generatieve AI is de laatste tijd sterk in opkomst en zal naar verwachting ook productieprocessen in de publieke sector gaan veranderen. Deze technologie kan verschillende informatieverwerkingstaken binnen overheidsorganisaties ondersteunen. Uit een Brits onderzoek blijkt dat meer dan 20% van de professionals in de publieke sector GenAI gebruikt. Critici wijzen echter op de stijgende (duurzaamheids)kosten, zoals energie- en waterverbruik. Deze kosten worden vaak over het hoofd gezien. Overheden die GenAI gebruiken, moeten manieren vinden om deze negatieve gevolgen te beperken, maar er zijn weinig richtlijnen voor het beheren van (duurzaamheids)kosten. AlgoSoc-onderzoeker Albert Meijer, hoogleraar publieke innovatie bij de Universiteit Utrecht, ontwikkelde in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse zaken samen met Dr. Rosanna Nagtegaal (Universiteit Utrecht) en Alex de Vries-Gao (VU Amsterdam) scenario’s die inzicht geven in de verwachte kosten en mogelijke aanpassingsstrategieën bedacht.

Binnen de overheid worden veel innovatieve oplossingen ontwikkeld die de potentie hebben om processen te gaan veranderen. Dat varieert van het verwerken van grote hoeveelheden tekst tot het transcriberen van interviews tot het ontwikkelen van een zogenaamde ‘digitale burger’ – een digitale toepassing getraind op basis van eerdere contacten met burgers, die in een vroeg stadium met overheidsmedewerkers kan ‘meedenken’ over plannen van de overheid. Anderzijds is er sprake van toenemende inzet van externe GenAI toepassingen zoals ChatGPT, MidJourney en Microsoft Co-Pilot. Dat is vaak niet officieel toegestaan maar gebeurt wel. Dit wordt ook wel ‘Shadow IT’ genoemd. In de omvang van dit gebruik is op dit moment echter nog onvoldoende goed zicht.

Scenario's

In het rapport ‘Generatieve AI en duurzaamheid’ hebben Meijer, Nagtegaal en De Vries-Gao een analyse gemaakt van de duurzaamheidskosten en aanpassingsstrategieën. GenAI kan zich volgens hen de komende jaren op drie manieren ontwikkelen:

Langzame ontwikkeling: Hierbij worden GenAI toepassingen niet veel meer geïntegreerd in overheidsprocessen dan nu het geval is.
Gemiddelde ontwikkeling: Hierbij worden intern ontwikkelde GenAI toepassingen opgeschaald en/of worden externe toepassingen ingekocht. GenAI kan bovendien onderdeel worden van overheidsprocessen door updates van bestaande software die in gebruik is.
Snelle ontwikkeling: Hierbij wordt GenAI op grote schaal ontwikkeld en ingekocht en worden allerlei nieuwe toepassingen gebruikt die verder gaan dan vooral tekstverwerking.

Het stroomverbruik van GenAI dat binnen de overheid kan afhankelijk van de ontwikkeling in drie jaar tijd kan oplopen tot respectievelijk ongeveer 14,6, 27,2 of zelfs 53,3 GWh op jaarbasis. Dit betekent dat bij een gemiddelde ontwikkeling ongeveer 21 procent meer stroom verbruikt zal worden door de overheid dan in 2020.

Op basis van deze kosten werden de CO2-uitstoot en het waterverbruik berekend. De verwachte stroomkosten van GenAI binnen de overheid vertalen zich in respectievelijk 3,9, 7,4 en 14,4 miljoen kilogram CO2-uitstoot en 13,7, 25,4 en 49,8 miljoen liter waterverbruik.

“Externe organisaties hebben waarschijnlijk andere prioriteiten dan duurzaamheidskosten en zijn vaak niet transparant over processen en kosten”

Aanpassingsstrategieën

Als we de potentie van GenAI willen benutten, moeten we voorbereid zijn op meer energie- en waterverbruik, alsmede meer CO2-emissies, schrijven de onderzoekers. Om negatieve gevolgen voor te zijn, moeten daarom nu aandacht schenken aan aanpassingsstrategieën. Dit is niet alleen belangrijk voor duurzaam gebruik, maar ook om kosten te besparen. De publieke sector staat voor de belangrijke keuze om in te zetten op de interne ontwikkeling van GenAI toepassingen, of om externe toepassingen in te kopen. Externe organisaties die GenAI toepassingen aanbieden hebben waarschijnlijk andere prioriteiten dan het beperken van duurzaamheidskosten. Bovendien zijn zij vaak niet transparant over processen en kosten.

Het is belangrijk dat er meer aandacht komt voor duurzaamheid in beleid rondom digitalisering, en meer monitoring van duurzaamheidskosten. Overheidsorganisaties kunnen bewust kiezen voor duurzame alternatieven, zoals bijvoorbeeld het hergebruiken van bestaande toepassingen in plaats van het ontwikkelen van nieuwe toepassingen. Een tool om secundaire arbeidsvoorwaarden inzichtelijk te maken bijvoorbeeld die één gemeente is ontwikkeld, kan misschien ook handig zijn voor een andere gemeente. Als gemeentes samenwerken kan (een deel van) deze tool hergebruikt worden.

Op nationaal niveau zijn centrale sturing van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op de ontwikkelingen in het gebruik van GenAI toepassingen en bewustwording van de kosten van duurzaamheid essentieel.

Dit artikel verscheen op 22 mei op de website van de Universiteit Utrecht. Het rapport Generatieve AI en duurzaamheid is hier te downloaden.